هرگاه صورتی بر ضدش غلبه کند (کون و فساد) و صورت (اثرگذار یا اثر پذیر) دیگری در میان نباشد مزاج مفرد پدید می آید.
مثلا از غلبه گرما بر سرما مزاج گرم پدید می آید. مزاج غیر معتدل مفرد شامل گرم، خشک، سرد و تر می باشد. در واقع در مزاج مفرد تنها یک کیفیت غلبه پیدا کرده است.
همچنین اگر چهار رکن بر هم اثر کنند و دو تای آن ها برابر آیند (استحاله شوند) و متعادل گردند (بدون اثرگذاری یا اثر پذیری) و از دوتای دیگر، یکی بر دیگری غلبه کند (کون و فساد) مزاج به نام صورت غلبه کننده بوده و مزاج مفرد پدید می آید.
مثلا از برابری گرما و سرما و غلبه رطوبت بر خشکی مزاج مرطوب متولد می شود.
اعتدال مزاج و حفظ تندرستی آن با گرمی تناسب بیشتری دارد تا سردی.
ایی حکیم | اولین عطاری آنلاین در ایران
غیر معتدل مفرد
دانشنامه طب ایرانی مزاج غیر معتدل مفرد